انواع نمودار رسوب شناسی
برای درک بهتر توزیع دانه‌ها در رسوبات از یک سری واژه‌های آماری استفاده کرد. محاسبات آماری آنالیز اندازه دانه‌ها ممکن است به چند روش انجام شود که یکی از این روشها رسم منحنی و محاسبات به روش ترسیمی می‌باشد. استفاده از منحنی و گرافیک در نمایش نتایج حاصله ، باعث تسهیل در بررسی آن می‌شود. در واقع یک منحنی خوب و درست بهتر از چند صفحه حرف و بیان است. در رسوب شناسی نمودارها و منحنیهای مختلفی استفاده می‌شود که در زیر توضیح داد شده است.
دید کلی
برای درک بهتر توزیع دانه‌ها در رسوبات از یک سری واژه‌های آماری استفاده کرد. محاسبات آماری آنالیز اندازه دانه‌ها ممکن است به چند روش انجام شود که یکی از این روشها رسم منحنی و محاسبات به روش ترسیمی می‌باشد. استفاده از منحنی و گرافیک در نمایش نتایج حاصله ، باعث تسهیل در بررسی آن می‌شود. در واقع یک منحنی خوب و درست بهتر از چند صفحه حرف و بیان است. در رسوب شناسی نمودارها و منحنیهای مختلفی استفاده می‌شود که در زیر توضیح داد شده است.
منحنی هیستوگرام
هیستوگرام یک نوع روش ترسیمی است که فراوانی نسبی اندازه ذرات بوسیله مناطق مختلف در آن نشان داده شده می‌شود. برای رسم هیستوگرام ، اندازه ذرات را در محور Xها طوری رسم می‌کنیم که از چپ به راست اندازه قطر ذرات کاهش یابد. یا به عبارت دیگر ذرات درشت در طرف چپ و ذرات ریز در سمت راست قرار می‌گیرند. مقدار وزنی ذرات یا درصد وزنی آنها را که به نام فراوانی یا فرکانس نامیده می‌شوند را روی محور yها قرار می‌دهیم. پس از رسم نمودار ، مستطیلهایی بدست می‌آید که یکی از اضلاع آن که بر روی محور Xها قرار داد فاصله خطی هر رده از اندازه ذرات را نشان می‌دهد.
وضع دیگر آن فراوانی یا فرکانس ذرات در هر رده را نشان می‌دهد. بدین ترتیب سطح هر مستطیل نشانه‌ای از تراکم هر رده خواهد بود. اختلاف سطح در هر مستطیلهای نمودار هیستوگرام بیانگر اختلاف فراوانی ذرات در هر رده می‌باشد. بالاترین نقطه تجمع در هیستوگرام را به نام مد (Mode) می‌گویند. اگر هیستوگرام دارای یک مرکز تجمع باشد. آن را یونی مدال (Unimodal) و اگر در مرکز تجمع باشد بایمدال (Bimodal) و اگر چندین مرکز تجمع داشته باشد (Moltimodal) مولتی مدال نامیده می‌شود.
منحنیهای توزیع عادی یا نرمال
در این نوع منحنیها مانند نمودارهای هیستوگرام قطر ذرات را در محور Xها و فراوانی آنها را در محور Yها قرار می‌دهیم. تعیین با توجه به فراوانی هر قطر نمودا را رسم می‌کنیم. توزیع ذرات دانه درشت و دانه ریز در دو طرف نمودار یا منحنی حاصله به یک اندازه بوده و بیشترین تجمع ذرات در مرکز آن می‌باشد. این نوع منحنی را منحنی زنگوله‌ای زنگ مانند (Bell Shaped) می‌نامند. در اینگونه منحنیها مد، میانگین (Mean) باهم برابر می‌باشند. غالبا نقطه خمیدگی منحنی در 16 و 84 درصد بوده و قسمت وسط منحنی در حدود 68% می‌باشد.
منحنیهای تجمعی
اینگونه منحنیها از جمع کردن درصد وزن ذرات اندازه گیری شده در یک رده با درصد اندازه ذرات در رده قبلی حاصل می‌شود. اندازه ذرات در روی محور Xها به نحوی قرار گرفته است که ذرات دانه درشت در طرف چپ و ذرات دانه ریز در سمت راست بوده و درصد وزن ذرات روی محور Yها قرار می‌گیرد. این نوع منحنیها معمولا به شکل S می‌باشند. با استفاده از این منحنیها ، محاسبه پارامترهای آماری از قبیل میانگین میانه و غیره بسادگی صورت می‌گیرد.
پارامترهای آماری
برای ارزشیابی یک سری نمونه پس از تعیین اندازه ذرات آنها ، منحنیهای مورد نظر رسم شده و آنها را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم. برای بررسی بهتر و دقیقتر یک سری نمونه از نظر اینکه کدامیک دارای جورشدگی بهتر از دیگری است و یا اینکه فراوانی ذرات به نحوی از یک سری پارامترهای آماری از قبیل میانگین ، کج شدگی و غیره استفاده کرده و آنها را محاسبه می‌کنند که عبارتند از :
مد (Mode)
مد قطری است که بیشترین فراوانی را دارد. بهترین منحنی برای پیدا کردن مد استفاده از منحنیهای تجمع عادی می‌باشد. بررسی مد برای ژنز رسوبات و مطالعات حمل و نقل بویژه زمانی که یک رسوب از دو یا چند منشا بوجود آمده باشد مفید می‌باشد. بطور کلی مد کاربرد زیادی ندارد و از اندازه ذرات مستقل است، لذا اندازه گیری خوبی برای حد متوسط ذرات در کل رسوب نمی‌باشد.
میانه (Median)
میانه عبارت است از قسمت وسط منحنی نصف ذرات درشت تر و نصف دیگر ذرات ریزتر از آن می‌باشد. مقدار میانه در روی منحنی تجمعی در نقطه 50% قرار می‌گیرد. میانه در منحنیهای بایمدال فاقد ارزش می‌باشد. در مقیاس میلیمتری هر قدر میانه بیشتر باشد ذرات دانه درشت تری در مقیاس فی (φ) هر قدر میانه کوچکتر باشد ذرات دانه‌ها درشت ترند.
میانگین (Mean)
میانگین عبارت است از حد متوسط اندازه ذرات در رسوب. برای اندازه گیری میانگین معمولا یک نماینده از قطرهای کوچک ، یک نماینده از قطرهای متوسط و یکی از قطرهای بزرگ انتخاب می‌کنند و از این سه نماینده میانگین می‌گیرند.
اندازه گیری یکنواختی اندازه و ذرات
یکنواختی یا جورشدگی عبارت است که ذرات تشکیل دهنده رسوب یا سنگ تا چه اندازه به یکدیگر نزدیک باشند روشهای مختلفی برای اندازه گیری جورشدگی ذرات در رسوبات ارائه شده است که از جمله آنها ضریب جورشدگی ترسک (Trask) می‌باشد و از رابطه جذر قطر 25% بر قطر 75% بدست می‌آید. این رابطه در مقیاس میلیمتر محاسبه می‌شود.
کج شدگی منشحنی
کج شدگی عبارت از نامتجانس بودن منحنی توزیع ذرات که بوسیله دنباله منحنی توزیع مشخص می‌گردد. در منحنیهای متقارن مقدار کج شدگی صفر است. در منحنیهایی که دنباله آنها به طرف راست یا به طرف رسوبات دانه ریزتر متمایل باشد مثبت و اگر دنباله منحنی به طرف چپ یا رسوبات دانه درشت تر متمایل باشد منفی است.
از کج شدگی برای تعبیر و تفسیر محیط رسوبی فرآیندهایی که باعث حمل و نقل شده است استفاده می‌شود. به عنوان مثال اگر کج شدگی مثبت باشد (اکثریت با رسوبات دانه ریز باشد) نشانه رسوبگذاری در یک محیط آرام می‌باشد و اگر کج شدگی منفی باشد (اکثریت با رسوبات دانه درشت باشد) رسوبگذاری در یک محیط پرانرژی صورت گرفته است.
منبع : دانشنامه رشد
سایت تخصصی رسوب زدایی و سختی گیری رسوب زدایی و سختی گیری آب
